လၵ်းပိူင်ၽႃႇသႃႇ

လၵ်းပိူင်ၽႃႇသႃႇ

မိူဝ်းဝၼ်းထိ 16 လိူၼ် 12 ပီ 2012 ၼႆႉ လႆႈၶဝ်ႈႁႃဢၢၼ်ႇလိၵ်ႈ ၼႂ်းဝႅပ်ႉသၢႆႉတ် www.shanyoma.org လႄႈ လႆႈႁၼ်မီးပပ်ႉလိၵ်ႈသၢႆပႅၼ်းလၢႆလၢႆပပ်ႉယူႇ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈမၢႆ 25 မီးဝႆႉပႃႈၼိူဝ်ပိူၼ်ႈလႄႈ ၸင်ႇလႆႈၽုၺ်ႇဢၢၼ်ႇပပ်ႉၼႆႉဢွၼ်တၢင်းယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်လိၵ်ႈ ၺၢၼ်ႇၸွမ်လႅင်း (ၼမ်ႉၶမ်း) တႅမ်ႈထိုင်သၢႆပႅၼ်း လၢတ်ႈလွင်ႈမူႇလိၵ်ႈ “တူၼ်းသဵင်တႆး မီးလၢႆသႅင်” ၼႂ်းပပ်ႉသၢႆပႅၼ်း မၢႆ 24 ၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇလႆႉႁူႉဝႃႈ မူႇလိၵ်ႈ တူဝ်ၵဝ်ႇ လႆႈလူင်းၼႂ်းပပ်ႉ သၢႆပႅၼ်းယဝ်ႉ။ တီႈတႄႉ မူႇလိၵ်ႈၼႆႉ လႆႈတႅမ်ႈသူင်ႇပၼ်သၢႆပႅၼ်းတၢင်းဢီးမေးလ် ၸဵမ်မိူဝ်ႈလိူၼ် 2 ပီ 2010 ပုၼ်ႉ။ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ ဢမ်ႇလႆႈယိၼ်းၶၢဝ်ႇသင်ၶိုၼ်းတၢင်းသၢႆပႅၼ်းလႄႈ မူႇလိၵ်ႈၼႆႉ ႁွတ်ႈဢမ်ႇႁွတ်ႈ၊ လူင်းဢမ်ႇလူင်းၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈႁူႉ။ တူဝ်ၽူႈတႅမ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈယူႇၼႂ်းမိူင်းလႄႈ ႁႃပပ်ႉသၢႆပႅၼ်းဢမ်ႇလႆႈ။


ဝၢႆးႁူႉယဝ်ႉ လႆႈၶဝ်ႈတူၺ်းမူႇလိၵ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇဢိတ်းၼိုင်ႈသေ သိုပ်ႇၽုၺ်ႇတူၺ်းတၢင်ႇပပ်ႉထႅင်ႈ။ ၼႂ်းသၢႆပႅၼ်း မၢႆ 26 လႆႈႁၼ်လိၵ်ႈ ဢေတႆး - ထုင်ႉမၢဝ်း တႅမ်ႈထိုင်သၢႆပႅၼ်းလႄႈ ထတ်းသၢင်မူႇလိၵ်ႈ ၽူႈတႅမ်ႈဝႆႉယူႇ။ ပေႃးတေႁုပ်ႈဢဝ် ၶေႃႈထတ်းသၢင်ၼၼ်ႉၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ “လိၵ်ႈတႆးဢၼ်ၸႂ်ႉယူႇ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ပေႃးပဵၼ်သဵင်တႆးလူင် 90% ပၢႆယဝ်ႉ ၵွႆးပႃးသဵင်တႆးတၢင်ႇၸိူဝ်း ၼင်ႇတူၼ်းသဵင် ယၵ်းၶိုၼ်ႈၼႆႉၵွႆး ႁဵတ်းသင်တႆးလူင် ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉ ဢမ်ႇမေႃပွင်ႇၸွမ်း၊ … တႆးလူင်ဢမ်ႇမေႃဢွၵ်ႇ တူၼ်းသဵင်ယၵ်းၶိုၼ်ႈ ၵူၺ်းပေႃးၽိုၵ်းလၢတ်ႈၵႂၢမ်းပိူၼ်ႈ ဢွၵ်ႇလႆႈလီလီသမ်ႉမီးတင်းၼမ်။ …ပေႃးတေဝူၼ်ႉဝႃႈ ပဵၼ်လိၵ်ႈတႆးလူင် လိၵ်ႈတႆးလူင်ယူႇၼႆ တႆးၸိူဝ်းဢၼ်မီးလိၵ်ႈယူႇၼၼ်ႉလူး ၶိုၼ်းတေဝူၼ်ႉထိုင်ၸိူင်ႉႁိုဝ်။ ဢမ်ႇၼၼ် လိၵ်ႈတူဝ်မူၼ်းၼႆႉ တႆးလူင်ၵွၺ်းတေတိုဝ်း ဢွၵ်ႇသဵင် တႆးတႂ်ႈႁႃႉ ၸင်ႇတေမႅၼ်ႈ၊ ပဵၼ်တႆးလူင် ၸင်ႇပဵၼ်တႆးၼႄႇ၊ ၵဝ်တႆးၵေႃႈ မႂ်းတႆးယဝ်ႉ…” ၼႆယဝ်ႉ။

ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၶႂ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ ယိၼ်းလီ ၸူမ်းႁပ်ႉၶေႃႈတူင်ႉတၵ်ႉ ဢေတႆး-ထုင်ႉမၢဝ်းသေ ယွမ်းႁပ်ႉဝႃႈ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ၸႂ်ႉၼႂ်းမူႇလိၵ်ႈၼၼ်ႉ တေမီးၶေႃႈ ဢမ်ႇထုၵ်ႇမႅၼ်ႈႁူ ၽူႈလူဢၢၼ်ႇ ၵမ်ႈၽွင်ႈယူႇ။ ၼႆႉဝႆႉပဵၼ်တၢင်းယုပ်ႈယွမ်းၽူႈတႅမ်ႈၵေႃႉလဵဝ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်လီသေလၢႆ ဢိတ်းၼိုင်ႈ တီႈဢမ်ႇႁၼ် ဢေတႆး-ထုင်ႉမၢဝ်း ထတ်းသၢင်ထိုင် ၼိူဝ်ႉႁႃၸႂ်ၵႂၢမ်း ဢၼ်လႆႈတႅမ်ႈၵႂႃႇ လွင်ႈတူၼ်းသဵင်တႄႇၵိူတ်ပဵၼ်မႃးၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ မၼ်းတႅၵ်ႇၽႄႈၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ တူၼ်းသဵင် တႄႉတႄႉ ၼႂ်းၵႂၢမ်းတႆး ဢၼ်ၸႂ်ႉလၢတ်ႈၵၼ်ယူႇၼႆႉမီးၵႃႈႁိုဝ် လႂ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မၼ်းၽိတ်းမၼ်းပိူင်ႈၸိူင်ႉႁိုဝ်။ သမ်ႉဢဝ်ၸႂ်ပႅင်းထုင်ႉဢွင်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇ (Localism) မႃးသႂ်ႇၸွမ်းထႅင်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီပဵၼ်။ လွၵ်ႈၼႆႉပူၼ်ႉမႃးႁိုင်ယဝ်ႉသေတႃႉ ႁၼ်ဝႃႈ ပဵၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းၽူႈတႅမ်ႈ ထုၵ်ႇလီသၢင်းလၢင်းယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ပွၵ်ႈၼႆႉၵေႃႈ ၶႂ်ႈတႅမ်ႈထိုင်လွင်ႈထႅမ်တူၼ်းသဵင်ယၵ်းၶိုၼ်ႈယဝ်ႉ မၼ်းၵႂႃႇတုမ်ႉတိူဝ်ႉ လၵ်းပိူင်လိၵ်ႈတႆးၸိူင်ႉႁိုဝ်ၼႆၼၼ်ႉ ထႅင်ႈဢိတ်းၼိုင်ႈ။

ၵဵဝ်ႈလူၺ်ႈ လိၵ်ႈတႆးၵႂၢမ်းတႆးၼႆႉ မၼ်းထိုင်ၶၢဝ်းယၢမ်း ႁႂ်ႈႁဝ်းဢဝ်လၵ်းပိူင် (Principle) မႃးဢုပ်ႇၵၼ် ၸွမ်းလွၵ်းလၢႆး ဝိၶျႃးၵၢၼ် (Academic) ယဝ်ႉ။ ႁဝ်းလူဝ်ႇၶၢမ်ႈပႅတ်ႈ ၸႂ်ၵျိူၵ်ႈဢမ်ႇၵျိူၵ်ႈ (Emotional) ၼၼ်ႉသေ လၢတ်ႈၸွမ်းႁဵတ်ႇၽူၼ် (Rational) မၼ်းယဝ်ႉ။

လွင်ႈတူၼ်းသဵင်တႆး ဢၼ်တႅမ်ႈၵႂႃႇမိူဝ်ႈပီ 2010 ၼၼ်ႉ ၶေႃယိုၼ်ယၼ်ဝႃႈ တႅမ်ႈၸွမ်းလၵ်းပိူင် ၵၢၼ်ႁဵၼ်း ပၢႆးၽႃႇသႃႇ (Linguistics) ဢၼ်ပိူၼ်ႈၸႂ်ႉသွၼ်ႁဵၼ်းၵၼ် ၼႂ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်ၼွၵ်ႈမိူင်း ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ။ ယိူင်းဢၢၼ်းမူႇလိၵ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၽူႈလူတႅမ်ႈလိၵ်ႈတႆးႁဝ်း ႁၼ်ဝႃႈ ၵၢၼ်လဵပ်ႈ ႁဵၼ်းၵႂၢမ်းတႆးၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ပၢႆးသၢႆး (Science)။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၶႂ်ႈထႅမ်ၶႂ်ႈထွၼ်ၸွမ်းၼင်ႇၸႂ် ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈတႆးႁဝ်း တႅမ်ႈၸွမ်းၼင်ႇဢၼ်ပဵၼ် ဢၼ်မီးတႄႉမၼ်း။ ၼႂ်းၽႃႇသႃႇၵၢင်ႁဝ်း လၢတ်ႈၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ ႁႂ်ႈတႅမ်ႈၸိူင်ႉၼၼ်။ ၼႆႉလၢတ်ႈၸွမ်း လၵ်းပိူင်ၽႃႇသႃႇမၼ်း (Principle of the Language)။ ဢမ်ႇလႆႈမီးၸႂ် ၶႂ်ႈၼႄးဝႃႈ ၵႂၢမ်းတႆး ၸုမ်းၼၼ်ႉ လီလိူဝ်ၸုမ်းၼႆႉ ၸုမ်းၼႆႉၵျႃႉသေၸုမ်းၼၼ်ႉသင်။

တႃႇၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၽႃႇသႃႇ (Linguist) ၼႆႉ ၽႃႇသႃႇ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၼႂ်းလူၵ်ႈၼႆႉ ၶႂ်ႈလဵၵ်ႉယႂ်ႇ ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ၶဝ်ဝႆႉၸၼ်ႉမၼ်း ပဵင်းၵၼ် မီးၵႃႈၶၼ်မိူင်ၵၼ်မူတ်းယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇမီးၽႃႇသႃႇလႂ် ၽိတ်း/ထုၵ်ႇ၊ ဢမ်ႇမီးၽႃႇသႃႇလႂ်ၸႅတ်ႈ/ၵႅၵ်းသင်၊ သွၼ်ႇဝႃႈ ၵူႈၽႃႇသႃႇ မီးၵၢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ (Evolution) ႁင်းၽႂ်မၼ်း ၸွမ်းၼင်ႇႁိမ်းႁွမ်းတီႈယူႇၶဝ် ၼၼ်ႉၵွႆး။

ဝႃႈၼၼ်သေတႃႉ ၼႂ်ႈၵႄႈၵၢင်ၵူၼ်းၶိူဝ်းၸိူဝ်းပိူင်ႈၵၼ်လႄႈသင်၊ ၼႂ်းၵႄႈၵၢင်ၵူၼ်းၶိူဝ်းလဵဝ်ၵၼ် ၵူၺ်းမီးၵႂၢမ်းလၢတ်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ၵမ်ႈၽွင်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈသင် တႃႇႁႂ်ႈၶဝ်ပေႃးၸၢင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇ ၵႃႉၶၢႆတေႃႇၵၼ်လႆႈၼၼ်ႉ လူဝ်ႇမီးၽႃႇသႃႇၵၢင် (Lingua franca) ၼၼ်ႉ ၸႂ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်ယဝ်ႉ။

ၼႂ်းၸုမ်းၶိူဝ်းၵႂၢမ်း (Language family) လႂ်ဢမ်ႇဝႃႈ တိုၼ်းမီးၽႃႇသႃႇယွႆႈ (Regional dialects) ဢၼ်ပိူင်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉယူႇ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်လႆႈလိူၵ်ႈဢဝ် ၽႃႇသႃႇယွႆႈဢၼ်ၼိုင်ႈ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းၵၢင် ၸႂ်ႉပဵၼ်ၸၼ်ႉထၢၼ် (Standard) တႃႇၸႂ်ႉတႅမ်ႈ ၸႂ်ႉၵပ်းသိုပ်ႇ တိတ်းတေႃႇၵၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

ပိူင်တႅၵ်ႈမၼ်း ၼင်ႇၵႂၢမ်းဢင်းၵိတ်း ဢၼ်ႁဝ်းၵႆႉလႆႈယိၼ်းၵၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်သဵင်ဢင်းၵိတ်း ပွတ်းၸၢၼ်း။ ၶဝ်လိူၵ်ႈဢဝ် သဵင်ဢင်းၵိတ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇၵၢင် (Lingua franca) လႄႈပဵၼ်သဵင်ၼႂ်းပပ်ႉၵူမ်းၵႂၢမ်း Oxford Dictionary ယဝ်ႉ။ လၢႆးတႅမ်ႈလိၵ်ႈဢင်းၵိတ်း တူဝ်ပွင်း (Spelling) မၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တႅမ်ႈၸွမ်းသဵင်ၵၢင်ၼႆႉ။ ၵႂၢမ်းၵၢင်ၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈ RP (Received Pronunciation)။ ၵွပ်ႈၸႂ်ႉဢၢၼ်ႇဢွၵ်ႇၶၢဝ်ႇလႄႈ BBC English, ဢမ်ႇၼၼ် Queen English, Standard English ၼႆၵေႃႈႁွင်ႉယဝ်ႉ1။

တီႈတႄႉမၼ်း ပေႃးဢဝ် ႁူဝ်ၵူၼ်းဝႃႈ ၵူၼ်းဢၼ်လၢတ်ႈသဵင်ၵၢင်ၼႆႉ မီးၵမ်ႈဢေႇၵွႆး။ ဝၢင်ၵေႃႉဝႃႈ မီးမွၵ်ႇ 3% ၵွႆး2ၼႆယဝ်ႉ ။ ၼႂ်းမိူင်းဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇၵေႃႈ ၶဝ်မီးၽႃႇသႃႇယွႆႈ ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်လၢႆၸုမ်း မိူၼ်တႆးႁဝ်းယဝ်ႉ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၵႂၢမ်းဢင်းၵိတ်း ဢၼ်လၢတ်ႈၼႂ်းလၼ်ႇတၢၼ်ႇၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ Cockney ၼႆယဝ်ႉ။ ၼႂ်းဝဵင်းလၼ်ႇတၢၼ်ႇတီႈလဵဝ်ၵွႆး ပွတ်းတူၵ်းလႄႈပွတ်းၸၢၼ်းၵေႃႈ သဵင်ၶဝ် ပေႃးပိူင်ႈၵၼ်ယဝ်ႉ။ ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇ တၢင်းပွတ်းႁွင်ႇၵေႃႈမီးသဵင် Scouse, Brummie, Geordie ၸွမ်းတီႈလႂ်တီႈၼၼ်ႈ ထႅင်ႈတင်းၼမ်။ ပေႃးၵႂႃႇၼႂ်း Wales လႄႈ Scotland ၼိုင်ႈၶႅၼ်းပိူင်ႈၵၼ် ႁႅင်းယဝ်ႉ။

ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးလၢတ်ႈထိုင်တူဝ်လိၵ်ႈမၼ်းတႄႉ ၼင်ႇႁူႉၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၶဝ်တႅမ်ႈမိူၼ်ၵၼ်ၵူႈတီႈ မီးပိူင်လဵဝ်ၵွႆး။ ၶဝ်ဢမ်ႇတႅမ်ႈၸွမ်းသဵင်ဢင်းၵိတ်းၸုမ်းၼၼ်ႉ ၸုမ်းၼႆႉသင်။ သင်ၶဝ်ၵုမ်ႇ ႁဵတ်းၼၼ်ၵေႃႈ ပိူင်တူဝ်ပွင်းလိၵ်ႈဢင်းၵိတ်း တေဢမ်ႇၽဵၼ်ႈၵွႆးဢမ်ႇၵႃး တေသုၵ်ႉသၢၵ်ႉလႄႈ ယၢပ်ႇလိူဝ်ၼႆႉထႅင်ႈၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

ၶႂ်ႈၼႄတူဝ်ယၢင်ႇၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈ။ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၶဝ်မီးၽႃႇသႃႇယွႆႈပိူင်ႈၵၼ်လၢႆၸုမ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈရၶႅင်ႇ၊ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈဢင်းသႃး၊ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈထႃႈဝွႆႇ3၊ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈယေႃး၊ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈပလေႃႇ4၊ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈဢၺႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇၼႆႉ ၶဝ်လႆႈလိူၵ်ႈ သဵင်လၢတ်ႈယၼ်ႇၵုင်ႇ ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇၵၢင်ၶဝ်ယဝ်ႉလႄႈ ၵွပ်ႈၼၼ် လၢႆးတႅမ်ႈ လိၵ်ႈၶဝ်ၵေႃႈ ဢဝ်ၸွမ်းသဵင်ယၼ်ႇၵုင်ႇၼႆႉဝႃႈ။ ၶဝ်ဢမ်ႇလႆႈၶတ်းၸႂ်တႅမ်ႈသဵင်ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈတၢင်ႇၸုမ်း ႁႂ်ႈပီႇၽဵၼ်ႈ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ဢၼ်လၢတ်ႈမႃးၼႆႉ ပဵၼ်လၵ်းပိူင်ၽႃႇသႃႇယဝ်ႉ။ ၼင်ႇလႆႈလၢတ်ႈဝႆႉ ၼႂ်းမူႇလိၵ်ႈ ဢွၼ်တၢင်းၼၼ်ႉ ထႆးၵေႃႈႁဵတ်းၸိူင်ႉၼႆ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ၵမ်းၼႆႉ မႃးလၢတ်ႈထိုင်ၵႂၢမ်းတႆးႁဝ်း။ ၼႂ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းမီးၽႃႇသႃႇယွႆႈပိူင်ႈၵၼ်လၢႆမူႇလၢႆၸုမ်းၼင်ႇ ၵႂၢမ်းတႆးၼိူဝ်၊ တႆးမၢဝ်း၊ တႆးၶိုၼ်၊ တႆးလိုဝ်ႉလႄႈ တႆးလူင် ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵႂႃႇ။ ၶေႃယိုၼ်ယၼ် ထႅင်ႈပွၵ်ႈၼိုင်ႈဝႃႈ ၵႂၢမ်းၸိူဝ်းၼႆႉ မီးၸၼ်ႉပဵင်းၵၼ်တင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တႃႇတေၸႂ်ႉတႅမ်ႈ ၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇၵၼ်ၼႆႉ ႁဝ်းတေၸႂ်ႉသဵင်ၸုမ်းလႂ်ပဵၼ်ၵႂၢမ်းၵၢင်။ ပေႃးတႆးလိုဝ်ႉလႄႈတႆးလူင် ထူပ်းၵၼ်လႂ်၊ တႆးၼိူဝ်လႄႈတႆးတႂ်ႈထူပ်းၵၼ်လႂ်၊ တႆးၶိုၼ်လႄႈတႆးမၢဝ်းထူပ်းၵၼ်လႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁဝ်းတေၸႂ်ႉသဵင်ၸုမ်းလႂ်လၢတ်ႈ ႁႂ်ႈပေႃးပွင်ႇၸႂ်ၵၼ်လႆႈ။ ၼႆႉဢမ်ႇၸႂ်ႈၵူၼ်းၵေႃႉလႂ်ၵေႃႉၼိုင်ႈလိူၵ်ႈ။ မၼ်းပဵၼ်ဢၼ်ၵူၼ်းတင်းၼမ်လိူၵ်ႈၸႂ်ႉ သဵင်ဢၼ်ငၢႆႈလႄႈလၢတ်ႈယဝ်ႉ မီးၽူႈပွင်ႇၸႂ်ၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢၼ်ၽူႈတႅမ်ႈဝႃႈ “ပေႃးၸႂ်ႉလိၵ်ႈတႆးတူဝ်မူၼ်း တႅမ်ႈၵႂၢမ်းတႆးလူင်တႄႉ မီး 5 တူၼ်းၵွႆး” ၼႆၼၼ်ႉ လၢတ်ႈၸွမ်းလၵ်းပိူင်မၼ်း။ ၵႃႈပူၼ်ႉမႃး ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈတႆးႁဝ်းဝၢင်ၵေႃႉ ယင်းၵႂင်လႄႈ ဢမ်ႇၸႅၵ်ႇၽႄလႆႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇတႅမ်ႈၸွမ်းၵႂၢမ်းၸုမ်းလႂ်တႄႉတႄႉ။ တိုၵ်ႉၸႂ်ႉသုၼ်သၢၼ်ၵၼ်ယူႇ။  ပေႃးႁဝ်း လိူၵ်ႈဢဝ်ၵႂၢမ်းတႆးမၢဝ်း ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇၵၢင်ၵေႃႈ လူဝ်ႇလႆႈဢဝ်ၸွမ်းတူၼ်းသဵင်တႆးမၢဝ်း ၽဵၼ်ႈၽဵၼ်ႈ။ ယႃႇပေဢဝ်တူၼ်းသဵင်တႆးလူင် တႆးလိုဝ်ႉၵႂႃႇသႂ်ႇၸွမ်း။ ပေႃးႁဵတ်းၼၼ်ၼႆ ပိူင်ၵႂၢမ်းတႆးမၢဝ်း တေလူႉ။ မိူၼ်ၼၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ သင်ႁဝ်းမၵ်းမၼ်ႈၵႂၢမ်းတႆးၶိုၼ် ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇၵၢင် ၼႂ်းၸုမ်းတႆးႁဝ်းၼႆၵေႃႈ ယႃႇပေဢဝ်တူၼ်းသဵင်တႆးမၢဝ်း တႆးလူင်ၵႂႃႇသႂ်ႇ ၼႂ်းပိူင်တႅမ်ႈလိၵ်ႈတႆးၶိုၼ်။ ပေႃးထႅမ်သႂ်ႇ ၼင်ႇၼၼ်ၼႆ ပိူင်မၼ်းလႅဝ်ထႅင်ႈ ၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ ဝၢင်ၵေႃႉဝူၼ်ႉဝႃႈ ပေႃးထႅမ်တူၼ်းသဵင်ယၵ်းၶိုၼ်ႈသႂ်ႇ ၼႂ်းလိၵ်ႈတူဝ်မူၼ်းၼႆ တေတႅမ်ႈ သဵင်တႆးၼိူဝ်တႆးမၢဝ်းၽဵၼ်ႈလႆႈၼႆလႄႈ တႆးၼိူဝ်တႆးမၢဝ်းၵေႃႈ တေၸၢင်ႈၸႂ်ႉလိၵ်ႈတူဝ်မူၼ်း ႁူမ်ႈၵၼ်လႆႈ ၼႆယူႇ။ လွင်ႈၼႆႉ ပေႃးဢဝ်ယိူင်းဢၢၼ်းဝႃႈ (Intention) ပဵၼ်ဢၼ်လီတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇမီးၽႂ် ထဵင်လႆႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးဢဝ်လၵ်းပိူင် (Principle) ဝႃႈၸိုင် မၼ်းဢမ်ႇထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ လႄႈဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ။ ဢဝ်လိၵ်ႈၸုမ်းၼိုင်ႈ ၵႂႃႇတႅမ်ႈၵႂၢမ်းၵူႈၸုမ်းၸုမ်းႁႂ်ႈပီႇၽဵၼ်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈ။ တူဝ်ယၢင်ႇလဵၵ်ႉလဵၵ်ႉဢၼ်ၼိုင်ႈ သဵင် “ၸ” ၼႆႉ တႆးႁဝ်းတီႈၼိုင်ႈတင်းတီႈၼိုင်ႈ ဢွၵ်ႇသဵင် ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်လီ တီႈဢေႇသုတ်းမီး 3 သဵင်။ ပေႃးၶႂ်ႈႁႂ်ႈပီႇၵေႃႈ လူဝ်ႇမီးတူဝ်တႅမ်ႈ “ၸ” တႃႇ 3 တူဝ်။ ၼႆႉယင်းပႆႇလၢတ်ႈထိုင် သဵင်တူဝ်မႄႈလိၵ်ႈတၢင်ႇတူဝ်လႄႈ သဵင်သရၵွၼ်ႇ။

ယူင်ႉသၢင်ႈ (Structure) လိၵ်ႈတႆးၵႂၢမ်းတႆးၼႆႉ ႁဝ်းဢမ်ႇပႆႇမီးတၢင်းႁူႉ တူဝ်ႈၸွတ်ႇလႆႈ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ဢၼ်လီတီႈသုတ်းယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီထႅမ်လီထွၼ်သင်။ ၵၢၼ်ထႅမ်တူၼ်းသဵင်ယၵ်းၶိုၼ်ႈ ဢၼ်ဢမ်ႇမီးၼႂ်းတႆးလူင်ၼၼ်ႉ မၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈပိူင်မၼ်းလူႉၸိူင်ႉႁိုဝ်ၼႆၼၼ်ႉ ပေႃးႁဝ်း လဵပ်ႈႁဵၼ်း ပၵ်းပိူင်ၵၢၼ်တႅမ်ႈလင်ႇၵႃႇ လိၵ်ႈလူင်ၸိုင် တေႁၼ်ၸႅင်ႈၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။

ၼႂ်းၵႂၢမ်းၸိူဝ်းမီးတူၼ်းသဵင်ၼင်ႇတႆး ထႆး လၢဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ပၵ်းပိူင် ၵၢၼ်တႅမ်းလင်ႇၵႃႇ လိၵ်ႈလူင်ၼႆႉ တူၼ်းသဵင် ပဵၼ်ႁူဝ်ၸႂ်လူင်မၼ်းယဝ်ႉ။ ပၵ်းပိူင်တႅမ်ႈလင်ႇၵႃႇတႆး ဢၼ်ၸဝ်ႈၼၼ်ႇတိယ ဝတ်ႉမင်ႇၵလႃႇမူၺ်ႇတေႃႇ တႅမ်ႈဝႆႉ ၼႂ်းပပ်ႉ “ၶူးလၢႆးတႅမ်ႈ/လူ လင်ႇၵႃႇလူင်တႆး” မီးၼင်ႇၼႆ5။

တူၼ်းသဵင်တႆး 5 သဵင်ၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈသဵင် 1 သဵင် 2 ႁဵတ်းၼႆတေႃႇထိုင်သဵင် 5။ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈပိူင်တႅမ်ႈ လင်ႇၵႃႇသၢမ်ၵိဝ်ၼူၺ်းၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈဝႃႈ တေလႆႈၸႂ်ႉ သဵင် 1-4 ၵွႆး။

-    တီႈၵိဝ်ႇတင်ႈၵမ်ႉၼမ်ၸႂ်ႉ သဵင် 1 လႄႈ 2 (သဵင်ပဝ်ႇ၊ သဵင်ယၵ်း)
-    တီႈၵိဝ်ႇႁူပ်ႈ ၵမ်ႉၼမ်ၸႂ်ႉ သဵင် 3 (သဵင်ယၵ်းၸမ်ႈ)
-    တီႈၵိဝ်ႇလူပ်း ၵမ်ႉၼမ်လႆႈႁၼ် သဵင် 2 (သဵင်ယၵ်း)
-    တီႈၶွတ်ႈယွတ်ႈသုတ်းၶၢၼ်း ၵမ်ႉၼမ် ပဵၼ်သဵင် 4 (သဵင်ၸမ်ႈၼႃႈ) ၼႆယဝ်ႉ။

တီႈၶေႃႈသုတ်းမၼ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၼၼ်ႇတိယတႅမ်ႈဝႃႈ လင်ႇၵႃႇသၢမ်ၵိဝ်ၼူၺ်းၼႆႉ မီးသွင်သဵင်၊ သၢမ်ၵိဝ်၊ သီႇလၼ်ႇ လႄႈ တူၼ်းသဵင်သုတ်းမၼ်း တေလႆႈပဵၼ်ၼင်ႇၼႆ

-    လၼ်ႇမၢႆၼိုင်ႈ သုတ်းသဵင် 1    (မုၼ်)
-    လၼ်ႇမၢႆသွင် သုတ်းသဵင် 3     (ၸဝ်ႈ)
-    လၼ်ႇမၢႆသၢမ် သုတ်းသဵင် 2     (ယူႇ)
-    လၼ်ႇမႆသီႇ သုတ်းသဵင် 4       (ၵျွင်း) ၼႆယဝ်ႉ။

ထႅင်ႈတီႈၼိုင်ႈ ၼႃႈလိၵ်ႈ 26 ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈၸႅၵ်ၽႄ တူၼ်းသဵင်တႆး 5 သဵင်ၼႆႉ ပဵၼ်သွင်ၸုမ်း။ တူၼ်းသဵင် 1 လႄႈ 4 ပဵၼ်သဵင်ၶႅင်၊ တူၼ်းသဵင် 2, 3 လႄႈ 5 ပဵၼ်သဵင်ဢူၼ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ မီးၶေႃႈၾၢင်ႉဝႃႈ တေဢမ်ႇလႆႈတင်ႈသဵင်ဢူၼ်ႈယဝ်ႉ ဢဝ်သဵင်ၶႅင်ၸၢပ်ႈ၊ ဢမ်ႇၼၼ် ဢဝ်သဵင်ၶႅင် တင်ႈယဝ်ႉ သဵင်ဢူၼ်ႈၸၢပ်ႈ။ ပေႃးၶေႃႈတင်ႈပဵၼ်တူၼ်းသဵင်ဢူၼ်ႈ ၶေႃႈၸၢပ်ႈၶေႃႈႁူပ်းၵေႃႈ တေလႆႈပဵၼ်သဵင်ဢူၼ်ႈ။ ပေႃးသဵင်ၶႅင်တင်ႈၵေႃႈ ၶေႃႈၸၢပ်ႈၶေႃႈႁူပ်း လူဝ်ႇပဵၼ်သဵင်ၶႅင် ၼႆယဝ်ႉ။

ပေႃးႁဝ်းၸႅတ်ႈတူၺ်း တူၼ်းသဵင်ယၵ်းၶိုၼ်ႈ ဢၼ်ဢဝ်မႃးၸႂ်ႉ ၼႂ်းၵႂၢမ်းတႆးလူင်ၼၼ်ႉ ဝၢင်တီႈၸႂ်ႉတၢင်တူၼ်းသဵင် 1 (ပီ>ပီႊ) ပဵၼ်သဵင်ၶႅင်၊ ဝၢင်တီႈသမ်ႉၸႂ်ႉတၢင်တူၼ်းသဵင် 3 (ၸၢင်ႈ>ၸၢင်ႊ) ပဵၼ်သဵင်ဢူၼ်ႈ။ တေႁၼ်ဝႃႈ သဵင်ယၵ်းၶိုၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်တင်းၸုမ်းသဵင်ၶႅင် လႄႈသဵင်ဢူၼ်ႈ။ ၵမ်းၼႆႉ ပၼ်ႁႃမၼ်းၵေႃႈ ႁဝ်းတေဢဝ်တူၼ်းသဵင်ယၵ်းၶိုၼ်ႈၼႆႉ ၸႂ်ႉၸိူင်ႉႁိုဝ် ၼႂ်းပၵ်းပိူင်တႅမ်ႈလင်ႇၵႃႇတႆး။ ၼႆႉပဵၼ်သူၼ်ႇဢိတ်းဢွၼ်ႇ ၼႂ်းပိူင်ၵႂၢမ်းတႆး ၵႃႈၼင်ႇႁူႉလႆႈၼၼ်ႉၵွႆး။ ဢၼ်ႁဝ်းပႆႇႁူႉထႅင်ႈတင်းၼမ်ၼၼ်ႉ တေမီးၸိူင်ႉႁိုဝ်။

ၵွပ်ႈၼၼ် လွၵ်းလၢႆးလီတီႈသုတ်းလႄႈႁၢမ်းတၢင်းၽိတ်းလိူဝ်ပိူၼ်ႈ (Safest way) ယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ လူဝ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆးၵႂၢမ်းတႆး ၼင်ႇပိူင်ပၢႆးသၢႆး (Science)။ တူဝ်ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းမၼ်းၵေႃႈ လူဝ်ႇမီးသတ်ႉၸႃႇၼိူဝ်ဝိၶျႃး ဢၼ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇႁဵၼ်းၼၼ်ႉ။ ႁၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ ဝႃႈၸိူင်ႉၼၼ်။ ႁူႉၵႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈ လၢတ်ႈၵႃႈၼၢၼ်ႉ။ လၢတ်ႈဢွၵ်ႇသဵင်ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ တႅမ်ႈၸိူင်ႉၼၼ်။ ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီ ဢဝ်ၸႂ်တူဝ်ၵဝ်ႇပဵၼ်ယႂ်ႇသေ ထႅမ်ထွၼ် လႅၵ်ႈလၢႆႈသင် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ6။

တႅမ်ႈ ၵဝ်တႆး

18/12/2012

ဢိင်ဢဝ်မႃးတီႈဝႅပ်ႉ http://www.namkhone.com/?q=lang_principle